Śmierć zawsze budziła w ludziach lęk, ciekawość i potrzebę nadania jej sensu. W każdej kulturze powstały dziesiątki rytuałów mających „oswoić” odejście – a także przesądów, które miały chronić żywych przed złymi mocami, duchami zmarłych i nieszczęściem. Choć dziś wielu z nich nikt już nie traktuje poważnie, inne wciąż są przestrzegane – nawet przez tych, którzy twierdzą, że w przesądy nie wierzą. Oto 100 najbardziej znanych i najbardziej osobliwych przesądów pogrzebowych z Polski i świata.
1. Przesądy dotyczące chwili śmierci
- Otwierające się drzwi lub okno w chwili śmierci – dawniej wierzono, że to dusza opuszcza ciało i szuka drogi na tamten świat. Dlatego uchylano okno, by ułatwić jej odejście.
- Zegar zatrzymany w momencie śmierci – miał symbolicznie zamknąć czas życia zmarłego. Jeśli zegar dalej chodził, oznaczało to, że duch nie zaznał spokoju.
- Zwierzęta wyjące przy konającym – szczególnie psy i sowy uważano za zwiastuny śmierci w domu.
- Lustro zasłonięte po śmierci – miało chronić duszę zmarłego przed uwięzieniem w odbiciu.
- Świece przy łożu umierającego – płomień symbolizował przejście. Jeśli gasł nagle, oznaczało to, że diabeł zabrał duszę.
- Nie wolno dotykać zmarłego przed całkowitym ustaniem tętna – wierzono, że można wtedy „zabrać” mu resztkę życia.
- Kot przeskakujący przez ciało zmarłego – według ludowych wierzeń sprawiał, że zmarły zamieni się w wampira.
- Zegar bijący trzynasty raz – był złowróżbnym sygnałem, że ktoś umrze tego dnia.
- Nie wolno płakać nad konającym – łzy utrudniają duszy odejście w spokoju.
- Jeśli w chwili śmierci ktoś kichnie – dusza natychmiast ucieka przez nos.
2. Przygotowanie ciała i domu
- Woda po obmyciu zmarłego – nie mogła być wylana wprost na ziemię; groziło to sprowadzeniem choroby.
- Zamykanie oczu zmarłego – jeśli zostaną otwarte, wkrótce umrze ktoś następny.
- Związywanie szczęk i nóg – by zmarły „nie wstał”.
- Wkładanie monety do ust – w dawnych czasach miała to być zapłata dla przewoźnika dusz.
- Zatrzymanie wszystkich zegarów w domu – zatrzymanie czasu miało pomóc rodzinie w żałobie i zapobiec kolejnym śmierciom.
- Nie wolno szyć ani wbijać igły w ubranie zmarłego po zachodzie słońca – to „zamknięcie życia”.
- Zmarłemu nie wolno wkładać nic czerwonego – ten kolor przyciąga złe moce.
- Woda, w której myto zmarłego, mogła być użyta do wróżenia – np. do przewidywania kolejnych zgonów w rodzinie.
- Zmarłego nie można kłaść z rękami splecionymi za głową – bo „będzie wołał po kogoś”.
- Nie wolno zostawiać ciała samego w pokoju – duch mógłby się niepokoić lub nawiedzać dom.
3. Kondukt pogrzebowy – czyli droga na cmentarz
- Trumna musi wyjść z domu nogami do przodu – żeby zmarły nie „wołał” żywych.
- Nie wolno się oglądać za trumną – bo można przywołać śmierć.
- Jeśli podczas konduktu ktoś się potknie, to on umrze następny.
- Dzwony bijące za zmarłym odpędzają złe duchy – dlatego przez wieki były tak ważne.
- Deszcz w czasie pogrzebu – oznacza, że niebo płacze po zmarłym.
- Słońce w dniu pogrzebu – symbolizuje, że dusza poszła do nieba.
- Nie wolno przechodzić przez kondukt – to przynosi wielkie nieszczęście.
- Pies wyjący podczas konduktu – oznacza, że widzi ducha zmarłego.
- Jeśli kondukt zatrzyma się przy rozstaju dróg – to dusza się waha, dokąd pójść.
- Ptak lecący nad trumną – to dusza, która już unosi się ku niebu.
4. Na cmentarzu
- Nie wolno gwizdać na cmentarzu – bo można przywołać duchy.
- Pierwsza łopata ziemi musi być rzucona przez najbliższą osobę – to symboliczne pożegnanie.
- Nie wolno zostawiać grobu otwartego na noc – bo duch mógłby wrócić.
- Krzyż z trumny nie może się przewrócić – oznacza to niepokój duszy.
- Nie należy zabierać niczego z cmentarza – nawet kamyka.
- Jeśli komuś spadnie ziemia z łopaty na buty, wkrótce umrze.
- Dzieci nie powinny uczestniczyć w pogrzebie – mogą „złapać śmierć”.
- Nie wolno fotografować otwartej trumny.
- Jeśli świeca przy grobie nagle zgaśnie – duch nie przyjął modlitwy.
- Wróbel siedzący na krzyżu to znak, że zmarły miał wiele grzechów.
5. Po powrocie z pogrzebu
- Trzeba obmyć ręce w zimnej wodzie, zanim się wejdzie do domu.
- Nie wolno niczego przynosić z cmentarza – nawet kwiatów.
- Nie wolno jeść przy stole, przy którym siedział zmarły, zanim nie zostanie on oczyszczony.
- Nie wolno od razu sprzątać po stypie – duch jeszcze „gości” w domu.
- Przypadkowe potknięcie po powrocie z pogrzebu to zły omen.
- Po pogrzebie nie należy niczego pożyczać ani dawać – „wyniesie się szczęście”.
- Zegar wznawia się dopiero po trzech dniach.
- Nie wolno patrzeć w lustro przez 9 dni po pogrzebie bliskiego.
- Jeśli w domu po zmarłym coś się samo przesunie – to znak, że duch się żegna.
- Nie wolno wieszać prania w dniu pogrzebu – duch mógłby się w nie zaplątać.
6. Przesądy o żałobie
- Żałoba trwa rok, bo tyle dusza wędruje.
- Nie wolno w tym czasie organizować wesela.
- Czarna odzież chroni przed złem, które towarzyszy śmierci.
- Wdowa, która za wcześnie odłoży czerń, sprowadzi na siebie nieszczęście.
- Nie wolno przeglądać się w lustrze w dniu pogrzebu.
- Nie należy wyrzucać ubrań zmarłego od razu – jego dusza może się gniewać.
- Świeca palona w domu żałobnym symbolizuje obecność ducha.
- Nie wolno prząść, szyć ani tkać w czasie żałoby.
- Nie należy kupować nowych butów w tym czasie – można „deptać po grobach”.
- Nie wolno śmiać się ani śpiewać w miejscu, gdzie zmarły spoczywał.
7. Związane z przyrodą i pogodą
- Deszcz po pogrzebie – szczęście dla duszy.
- Burza w dniu pogrzebu – znak gniewu Bożego.
- Tęcza po pochówku – dusza została przyjęta do nieba.
- Jeśli w dniu pogrzebu wiatr wieje od grobu w stronę domu – duch wróci.
- Śnieg w dniu pogrzebu – dusza czysta jak płatek.
- Gdy zapadnie mgła – dusze zmarłych krążą nad ziemią.
- Jeśli liść spadnie na trumnę – to błogosławieństwo natury.
- Grom uderzający w drzewo przy cmentarzu – duchy niezadowolone z pochówku.
- Ptak śpiewający przy grobie – dusza już spokojna.
- Jeśli w dniu pogrzebu jest cisza, to zmarły był człowiekiem dobrym.
8. Rzeczy zakazane przy pogrzebie
- Nie wolno nosić biżuterii – symbolizuje przywiązanie do świata.
- Nie wolno trzymać rąk w kieszeniach – to brak szacunku.
- Nie wolno żuć gumy ani palić papierosów.
- Nie należy rozmawiać przy grobie o sprawach przyziemnych.
- Nie wolno śmiać się ani plotkować – duchowie to słyszą.
- Nie powinno się gwizdać ani śpiewać.
- Nie wolno przechodzić nad trumną – nawet przypadkiem.
- Nie należy fotografować trumny z bliska.
- Nie wolno używać parasola, jeśli nie pada – to zaproszenie dla śmierci.
- Nie wolno zapinać wszystkich guzików ubrania – trzeba zostawić „drogę dla duszy”.
9. Przesądy z różnych krajów
- W Irlandii lustra zasłania się czarnym materiałem, by duch nie utknął w odbiciu.
- W Japonii pałeczki po posiłku nigdy nie powinny być wbite pionowo w ryż – to gest pogrzebowy.
- W Meksyku dzień zmarłych to radosne święto – duchy wracają, by bawić się z rodziną.
- Na Filipinach nie wolno zamiatać przez 9 dni po pogrzebie.
- W Grecji kobiety zakładają czarne chusty na wiele miesięcy.
- W USA zakrywa się lustra tylko w rodzinach żydowskich – to znak żałoby.
- W Indiach ciało spala się przy świętej rzece, by uwolnić duszę.
- W Rosji zostawia się chleb i wódkę na grobie.
- W Chinach nie używa się liczb 4 i 9 przy pogrzebie – brzmią jak słowo „śmierć”.
- W Czechach woda po myciu zmarłego wylewana była za dom, w kierunku wschodu słońca.
10. Powroty z zaświatów i duchy
- Zmarły, którego zapomniano pożegnać modlitwą, może nawiedzać sen.
- Nie można mówić źle o zmarłym – bo przyjdzie się upomnieć.
- Świeca zapalająca się sama – znak odwiedzin ducha.
- Cień widziany przy grobie – to dusza, która jeszcze się waha.
- Nie wolno kłaść się spać w łóżku po zmarłym przez 3 dni.
- Jeśli w domu coś pęknie po pogrzebie – duch daje znać o sobie.
- Nagłe zimno – to przejście duszy obok.
- Nie wolno wspominać imienia zmarłego w nocy – może odpowiedzieć.
- Duchy wracają w Zaduszki, ale trzeba im zostawić światło.
- Jeśli świeca przy grobie nie chce się zapalić – dusza odeszła zbyt szybko.
Epilog – Śmierć i pamięć
Niektóre z tych przesądów mogą dziś wydawać się zabobonami, inne wciąż przetrwały w formie rodzinnych rytuałów. Niezależnie od wiary, łączy je jedno – pragnienie, by śmierć nie była końcem, lecz przejściem. Być może to właśnie dlatego ludzie od stuleci tworzą symboliczne gesty, które pomagają pogodzić się z odejściem. Bo nawet najstarszy przesąd mówi więcej o życiu niż o śmierci.
Fot. pixabay.com