Starożytni uważali, że trzęsienia ziemi są przejawem aktywności wielkich zwierząt podtrzymujących ziemski dysk. W Egipcie był to skarabeusz, w Japonii ryba, w Chinach byk, w Indiach żółw, a słoń na obszarze Azji Południowo-Wschodniej. Mogła to też być oznaka gniewu boga lub zwiastun narodzin nowego bóstwa. Nieco inną interpretację zjawiska znajdujemy u Greków i Rzymian, według których wstrząsy skorupy ziemskiej zawdzięczano pragnącym wydostać się na powierzchnię olbrzymom, strąconym niegdyś do otchłani i przywalonym wulkanicznymi górami przez samego Zeusa.
Z upływem wieków mędrcy przegnali precz bogów i ogłosili, iż najsilniejsze trzęsienia, zw. tektonicznymi, wywoływane są przez ruchy płyt litosfery, przemieszczających się względem siebie. To powoduje stopniowy wzrost sprężystych deformacji skał. Po osiągnięciu wartości krytycznej naprężenia, następuje gwałtowna dyslokacja skalnych elementów, wywołująca odczuwalny na powierzchni wstrząs. Tak więc trzęsień ziemi można spodziewać się najczęściej w rejonach styku płyt litosfery. Miejsca te nazwano strefami sejsmicznymi. Nieszczęście polega na tym, że chętnie i licznie osiedlają się tam ludzie. A oto konsekwencje tego faktu na przestrzeni dziejów.
Gdyby wierzyć Platonowi, to za najbardziej katastrofalne w skutkach trzęsienie ziemi w dziejach należałoby uznać wstrząsy, które przyniosły zagładę Atlantydzie. Ów legendarny ląd na Oceanie Atlantyckim, położony naprzeciw słupów Heraklesa, czyli obecnego Gibraltaru, miał pogrążyć się w odmętach wraz z kwitnącą tam cywilizacją.
Jak jednak wiemy, istnienie tajemniczego kontynentu jest przedmiotem nieustającego sporu, a więc i okoliczności jego zniknięcia pozostają problematyczne. Wypada zatem zająć się kataklizmami solidniej potwierdzonymi w źródłach.
Trzęsienia ziemi, które wstrząsnęły światem
Trzęsienia ziemi to często ogromne zagrożenie dla ludzi. Dotychczas uważano, że najsilniejszym w historii było to w południowym Chile w 1960 roku. Uważa się je za największy wstrząs tektoniczny w historii pomiarów sejsmicznych. Miało magnitudę 9,5 (magnituda to odpowiednik dawniej używanej skali Richtera). Zginęło wówczas nawet 6000 osób, a skutki katastrofy odczuły ponad 2 miliony ludzi.
Z kolei za najbardziej śmiercionośny wstrząs uważa się trzęsienie z 23 stycznia 1556 roku, które wydarzyło się w chińskim Shaanxi. Szacuje się, że liczba ofiar mogła wynieść ok. 830 tysięcy.
Do historycznego trzęsienia ziemi doszło ponad 3800 lat temu w północnym Chile
W najnowszych badaniach, które zostały opublikowane na łamach czasopisma naukowego “Science Advances”, uczeni wykazali, że w historii doszło do jeszcze większego, dużo bardziej katastrofalnego trzęsienia. Według naukowców do ogromnego wstrząsu o magnitudzie 9,5 doszło również na terenie Chile, lecz tym razem północnego, ok. 3800 lat temu.
Według badaczy trzęsienie było bardzo silne. Ffale tsunami o wysokości ponad 20 metrów. Mogły mieć zasięg nawet do ośmiu tysięcy kilometrów. Uczeni twierdzą, że skutki zniszczeń były tak przerażające, że ludzie musieli opuścić swoje osady na 1000 lat.
Poniżej przedstawiamy listę 10 najsilniejszych trzęsień w dziejach według szacunków United States Geological Survey, do których doszło po 1900 roku.
Trzęsienia ziemi: ofiary liczone w tysiącach
10. Asam (Indie) – 15 sierpnia 1950
Do trzęsienia na pograniczu indyjskiego stanu Asam i Tybetu doszło 15 sierpnia, kiedy Indie obchodziły po raz trzeci Dzień Niepodległości. Jego magnituda wynosiła 8,6, a epicentrum znajdowało się w okolicach tybetańskiej miejscowości Rima. Po obu stronach granicy indyjsko-chińskiej zginęło według różnych źródeł od 1500 do 3300 osób. Było to szóste najsilniejsze trzęsieni ziemi w XX wieku i największe niespowodowane subdukcją oceaniczną (zjawiskiem wchodzenia jednej płyty tektonicznej pod drugą), a zdarzeniem dwóch płyt kontynentalnych.
9. Północno-zachodnie wybrzeże Sumatry (Indonezja) – 28 marca 2005
Tylko trzy miesiące po straszliwym kataklizmie tsunami z 26 grudnia 2004 (patrz miejsce 3.) Indonezję nawiedził kolejny kataklizm. Ponad 1000 osób zginęło. Setki innych zostało rannych w wyniku fal tsunami, które zniszczyły wybrzeża wysp Nias i Simeulue niedaleko północno-zachodnich wybrzeży Sumatry. Trzęsienie o magnitudzie 8,6 powstało na dnie Oceanu Indyjskiego w miejscu, w którym płyta indoaustralijska wchodzi pod płytę euroazjatycką w okolicach Rowu Sundajskiego.
8. Wyspy Szczurze (Alaska, USA) – 4 lutego 1965
Epicentrum tego wstrząsu o magnitudzie 8,7 znajdowało się w okolicach Wysp Szczurzych, w pobliżu granicy pomiędzy płytami północnoamerykańska i pacyficzną. Aż dziw bierze, że tak silne trzęsienie ziemi nie pociągnęło za sobą ofiar śmiertelnych, a „tylko” spowodowane tsunami straty materialne na pobliskich wyspach – Shemya, Attu, Adak i Amczitka.
7. Wybrzeże Ekwadoru – 31 stycznia 1906
W sejsmografii anglosaskiej nazywane trzęsieniem ekwadorsko-kolumbijskim wystąpiło na Pacyfiku na wysokości miasta Esmeraldas. Pochłonęło między 500 a 1500 ofiar w obu tych południowoamerykańskich krajach. Wstrząs o magnitudzie 8,8 wygenerował tsunami obserwowane w Japonii, na Hawajach, całym zachodnim wybrzeżu Ameryki Środkowej, a nawet w San Francisco. Trzęsienie wystąpiło na styku płyty Nazca z płytą południowoamerykańską.
6. Wybrzeże Chile – 27 lutego 2010
Jego hipocentrum znajdowało się 35 km pod dnem Oceanu Spokojnego, 8 km od wybrzeża chilijskiego regionu Maule. Jego magnituda to 8,8, a intensywne wstrząsy trwały aż trzy minuty. Najmocniej ziemia zatrzęsła się w miastach Concepción, Arauco i Coronel, ale tylko nieco słabiej w stolicy kraju – Santiago. Drżenie odczuli mieszkańcy miast argentyńskich – Buenos Aires, Córdoby, Mendozy and La Rioja. Najdalej na północy fala sejsmiczna dotarła do oddalonego o 2400 km peruwiańskiego miasta Ica.
Powstałe w wyniku trzęsienia tsunami zniszczyło kilka nabrzeżnych miejscowości w środkowo-południowym Chile, w tym port Talcahuano. Dewastująca fala, przed którą ostrzeżenia wydano w 53 krajach, wyrządziła szkody w okolicach kalifornijskiego San Diego oraz w japońskim regionie Tōhoku – tamtejsze straty w rybołówstwie wyniosły 6,26 miliarda jenów (66,7 miliona dolarów). W wyniku tsunami bez prądu przez kilka dni pozostawało nawet 93 proc. Chilijczyków. Prezydent Michelle Bachelet ogłosiła stan klęski żywiołowej, a kontrolę nad najbardziej poszkodowanymi obszarami przekazała wojsku. Według oficjalnych danych zginęło 525 osób, 25 zostało uznanych za zaginionych, a 9 proc. ludności w regionach poszkodowanych w wyniku trzęsienia ziemi straciło swoje domy.
Trzęsienia ziemi: dramat na Kamczatce
5. Kamczatka (Rosja) – 5 listopada 1952
Trzęsienie o magnitudzie 9,0 powstało 130 km na wschód od wybrzeża Kamczatki. Mierzące od 15 do 18 metrów fale tsunami zniszczyły wiele osiedli ludzkich w obwodach kamczackim i sachalińskim. Największy dramat rozegrał się jednak w mieście Siewiero-Kurylsk na Kurylach. Trzęsienie wywołało trzy główne fale. Większość mieszkańców Siewiero-Kurylsk zdołało uciec przed pierwszą falą na otaczające miasto wzgórza, nie spodziewając się następnego zagrożenia, wrócili do swoich domostw i zostali zabici przez falę drugą (trzecia była już na szczęście znacznie słabsza). Według wyliczeń ekspertów spośród ok. sześciotysięcznej populacji Siewiero-Kurylska tamtego tragicznego dnia życie straciło aż 2336 osób. Ocalonych przesiedlono w głąb kontynentalnej Rosji, a zabudowania z czasem odbudowano.
4. Wybrzeże regionu Tōhoku (Japonia) – 11 marca 2011
Jedno z najbardziej pamiętnych trzęsień ziemi w najnowszej historii ze względu na awarię elektrowni atomowej w Fukushimie, najsilniejsze trzęsienie ziemi w historii Japonii i czwarte najsilniejsze od kiedy w 1900 roku zaczęto przeprowadzać pomiary. Miało magnitudę 9,0, jego epicentrum znajdowało się na Pacyfiku ok. 70 km na wschód od półwyspu Oshika i ok. 130 km od Sendai (największego miasta regionu Tōhoku), a jego hipocentrum – na głębokości ok. 30 km. Fale tsunami, jakie dotarły do miasta Miyako w prefekturze Iwate, miały 40,5 metra wysokości. Wdarły się aż 10 km w głąb lądu! Trzęsienie przesunęło największą japońską wyspę Honsiu o 240 cm na wschód. Ziemia przesunęła się na własnej osi o 10–25 cm.
Pierwsza trójka
3. Północno-zachodnie wybrzeże Sumatry (Indonezja) – 26 grudnia 2004
Drugiego dnia świąt Bożego Narodzenia AD 2004 doszło do jednej z najtragiczniejszych w skutkach katastrof naturalnych w dziejach. U północno-zachodnich wybrzeży Sumatry doszło do potężnego trzęsienia ziemi, którego magnitudę ocenia się na 9,1–9,3. W jego następstwie powstała seria fal tsunami, które doszczętnie zniszczyła tereny nadmorskie 14 krajów położonych nad Oceanem Indyjskim. Zabiły one od 230 do 280 tysięcy ludzi. Najwyższe z fal sięgały 30 metrów.
Najbardziej ucierpiała Indonezja, potem Sri Lanka, Indie i Tajlandia. Sejsmografy odnotowały najdłuższe wstrząsy w dziejach nowoczesnej sejsmologii: od 8,3 do nawet 10 minut, co spowodowało, że wibracje były odczuwane na całej powierzchni naszej planety, a w różnych miejscach doszło do małych trzęsień. Epicentrum znajdowało się między wspomnianą już wyspą Simeulue a Sumatrą. Oprócz katastrofy naturalnej cały obszar południowowschodniej Azji został dotknięty także katastrofą humanitarną. Na rzecz poszkodowanych zebrano wówczas 14 miliardów dolarów.
2. Zatoka Księcia Williama (Alaska, USA) – 27 marca 1964
Nazywane także wielkim trzęsieniem alaskim lub trzęsieniem wielkopiątkowym, ponieważ doszło do niego w Wielki Piątek AD 1964. Trwało 4 minuty 38 sekund, miało magnitudę 9,2 i zabiło ok. 140 osób. Upłynnienie gruntu, szczeliny, osuwiska i inne przekształcenie powierzchni spowodowały ogromne straty materialne. Bardzo ucierpiało oddalone o 120 km od epicentrum największe miasto Alaski – Anchorage. Okazało się, że cała infrastruktura – mieszkalna i publiczna – nie była dostosowana do funkcjonowania w rejonie zagrożenia trzęsieniami ziemi. Dotyczyło to zwłaszcza w okolicach Knik Arm – drogi wodnej w północnozachodniej części Zatoki Alaska.
Kodiak, inna ważna miejscowość stanu, została wypiętrzona o ponad 9 metrów, jeszcze inne okolice zapadły się o blisko 2,5 metra. Położony nad Zatoką Księcia Williama port Valdez zdewastowały podwodne osuwiska, które zniszczyły doki i cumujące tam wówczas statki. Fale tsunami o wysokości ponad 8 metrów zabiły 23 osoby w pobliskiej miejscowości Chenega. Reszta z jej nielicznej populacji przeżyła tylko dzięki ucieczce na pobliskie pagórki. Wywołane wstrząsami tsunami dało się we znaki nie tylko mieszkańców wybrzeża Alaski, ale także w kanadyjskiej prowincji Kolumbia Brytyjska. Różne następstwa tego trzęsienia były odczuwalne na całym świecie.
1. Valdivia (Chile) – 22 maja 1960
Najsilniejszy wstrząs tektoniczny w historii świata miał magnitudę 9,4–9,6, jego epicentrum znajdowało się w okolicach Lumaco. Najbardziej poszkodowanym miastem była Valdivia, położona 700 km na południe od stolicy Chile – Santiago. Ziemia trzęsła się wtedy ok. 10 minut. Wywołane wstrząsem tsunami nawiedziło południowe wybrzeża Chile (fale o wysokości 25 metrów), Hawaje, Japonię, Filipiny (do obu krajów znajdujących się 10 tysięcy km od epicentrum dotarły fale o wysokości prawie 11 metrów), wschodnią Nową Zelandię, południowo-wschodnią Australię oraz Aleuty.
Do dzisiaj istnieją spore rozbieżności w szacowaniu skutków katastrofy. Liczba zabitych waha się według różnych źródeł od tysiąca do sześciu tysięcy. Straty materialne wyceniało się w latach 60. na kwotę od 400 do 800 milionów dolarów. Z uwzględnieniem dzisiejszej inflacji to między 3,2 a 6,4 miliarda dolarów!. Mimo ogromnych zniszczeń Chile nieco ponad dwa lata później zorganizowało mistrzostwa świata w piłce nożnej. Okazały się nie tylko sukcesem organizacyjnym, ale i sportowym – reprezentacja gospodarzy zajęła trzecie miejsce. Sukcesu nie doczekał jednak najbardziej zdeterminowany Chilijczyk – Carlos Dittborn, prezes tamtejszej federacji piłkarskiej. Mężczyzna zmarł na atak serca na 32 dni przed turniejem.
Opracowano na podstawie artykułu „10 Biggest Earthquakes in History” opublikowanego na portalu Geology Page
Źródło: przystaneknauka.us.edu.pl, national-geografic.pl, ekologia.pl
Fot. pixabay.com