Czym charakteryzuje się praca po tytułem psycholog więzienny? W jaki sposób pracuje się z przestępcami? Jak wygląda dostęp do pomocy psychologicznej w jednostkach penitencjarnych i na czym polega specyfika pracy z osobami przebywającymi w izolacji? Tajniki pracy psychologa więziennego zdradzają mjr Katarzyna Dudek – starszy psycholog DP Oddziału Zewnętrznego w Krakowie – Nowej Hucie, Aresztu Śledczego w Krakowie oraz kpt. Paweł Doliński – starszy psycholog DP Aresztu Śledczego w Krakowie.
ANNA RYCHLEWICZ: Diagnostyka psychologiczna czy pomoc i wsparcie w warunkach izolacji więziennej – tak wielu z nas wyobraża sobie zadanie, przed jakim stoi psycholog penitencjarny. W końcu osoby przebywające za kratami również borykają się z różnego rodzaju problemami. Jak jest w rzeczywistości? Jaka jest rola psychologa w więzieniu?
Mjr Katarzyna Dudek: Praca psychologa w systemie penitencjarnym tak naprawdę niczym nie odbiega od pracy psychologa pracującego z osobami na wolności. Skupia się przede wszystkim na prowadzeniu rozmów i poradnictwie psychologicznym czy interwencjach kryzysowych. To wszystko ma na celu przezwyciężanie negatywnych skutków pobytu w izolacji penitencjarnej, zapobieganie negatywnym zachowaniom oraz objęcie osadzonych oddziaływaniami resocjalizacyjnymi. Jest to nic innego jak próba ponownego nauczenia się reguł, trening panowania nad złością czy gniewem, a także trening zastępowania agresji.
Bardzo często praca psychologa więziennego ma także na celu korekcję zachowań przemocowych wobec bliskich, kształtowanie umiejętności społecznych czy profilaktykę alkoholową lub narkotykową. Psycholog rozmawia z osadzonymi po czynnościach procesowych, podczas których ogłoszono na przykład wyroki znacznie przedłużające pobyt w izolacji. Niektórzy otrzymują wyroki w wymiarze 25 lat czy dożywocia. Wówczas rolą psychologa jest pomóc osadzonemu ułożyć jakikolwiek plan na najbliższe lata. Często pracujemy interwencyjnie. Tutaj każdy dzień potrafi być inny. Każdy przynosi nowe sytuacje, w tym zachowania na przykład autoagresywne, suicydalne czy różnego typu konflikty.
Psycholog więzienny – rozmowa
Domyślam się jednak, że z uwagi na specyfikę miejsca, w którym pracuje psycholog penitencjarny, powinien on posiadać pewne predyspozycje osobowościowe. Czy każdy psycholog będzie w stanie pracować z osobami przebywającymi w izolacji?
Mjr K.D.: Myślę, że psycholog w więzieniu powinien być przede wszystkim bardzo pewny siebie, zdecydowany, ale przy tym także empatyczny. Jeśli chodzi o szczególne predyspozycje, ma pani absolutną rację. Jako osoba pracująca w sposób szczególny z ludźmi, psycholog więzienny powinien mieć dobrze wykształcone kompetencje psychospołeczne i inteligencję emocjonalną. To niezwykle ważne. W tej pracy ogromną rolę odgrywają także umiejętności interpersonalne.
Co więcej – trzeba również potrafić działać pod wpływem stresu i pod presją czasu. Psycholog ma za sobą wiele rozmów z osadzonymi. Każda taka rozmowa to cenna lekcja na temat człowieka, psychologicznych uwarunkowań jego funkcjonowania i tego, co w życiu jest tak naprawdę ważne. Psycholog powinien być w takich kontaktach bardzo uważny, wyczulony na identyfikację zagrożeń, a przy tym kreatywny w poszukiwaniu rozwiązań. W codziennej pracy podejmujemy szereg decyzji, które odnoszą się do oceny stanu psychicznego człowieka i jego funkcjonowania w izolacji penitencjarnej. Dlatego też w pracy psychologa więziennego trzeba kierować się przede wszystkim rozsądkiem oraz rozwagą.
***
Pani Katarzyno, wspomniała pani o pracy z osobami, które zostają skazane na bardzo długie wyroki pozbawienia wolności. Do więzienia z kolei trafiają różni ludzi. Z jakimi osobami pracuje psycholog w więzieniu?
Mjr K.D.: Psycholog pracuje ze skazanymi na tak zwanej pierwszej linii. Ta praca to ogromna odpowiedzialność. Skazani doprowadzeni do odbycia kary bardzo często nie radzą sobie z sytuacją, nie potrafią jej zaakceptować i to tutaj swoje zadanie do wykonania ma między innymi psycholog penitencjarny.
Kpt. Paweł Doliński: Ja ze swojej strony dodałbym jeszcze jedno – praca psychologa penitencjarnego to nie tylko konsultacje z osadzonymi, ale także praca z funkcjonariuszami. Wszelkiego rodzaju szkolenia, robienie notatek psychologicznych osadzonych… A to wszystko dla zmniejszenia poziomu lęku u kolegów czy koleżanek w pracy i przełożonych.
Psycholog więzienny
A czy praca z poszczególnymi grupami osadzonych różni się w jakikolwiek sposób?
Mjr K.D.: Do więzienia trafiają osoby właściwie w każdym wieku – od nastolatków po osoby starsze. Skazani za wiele najróżniejszych przestępstw i wykroczeń. W związku z czym, nie istnieje jeden określony schemat pracy z takimi osobami – tutaj należy indywidualnie ocenić sposób i zakres oddziaływań, jakie możemy zaproponować konkretnym osobom. Często są to ludzie z różnymi deficytami, osłabionymi możliwościami poznawczymi czy intelektualnymi. Często także mamy do czynienia z osobami nadużywającymi lub uzależnionymi od alkoholu czy środków odurzających, osobami z zaburzeniami osobowości, mającymi różne problemy zdrowotne, w tym chorymi psychicznie, niepełnosprawnymi intelektualnie. Każda z tych osób wymaga innego podejścia.
Chcesz przeczytać cały wywiad? Sięgnij po Detektywa 9/2022 (rozmowa Anny Rychlewicz pt. “Psycholog za więziennym murem”). Cały numer do kupienia TUTAJ.