Śmierć Jolanty Brzeskiej to sprawa, która czeka na wyjaśnienie od kilkunastu lat. Chodzi o zdarzenie sprzed niemal 14 lat, gdy w warszawskim Parku Kultury znaleziono zwęglone ciało kobiety walczącej o prawa lokatorów. Wreszcie w tej zagadkowej sprawie zapadła bardzo ważna decyzja: śledztwo zostało umorzone.
Decyzję o umorzeniu postępowania dotyczącego śmierci Jolanty Brzeskiej podjął prokurator Prokuratury Regionalnej w Gdańsku. Stało się to 28 października, a poinformowano o tym w poniedziałek.
Jak czytamy w komunikacie, śledztwo „oscylowało wokół trzech możliwych wersji zdarzenia z 1 marca 2011 roku: zabójstwa, samobójstwa i nieszczęśliwego wypadku”. „Zdaniem prokuratora żadnej z wyżej wskazanych wersji śledczych nie można jednoznacznie, bezsprzecznie potwierdzić ani wykluczyć. Wszystkie są probabilistycznie wiarygodne, a na obecnym etapie postępowania zebrano pełny i kompletny materiał dowodowy, umożliwiający wydanie końcowej decyzji merytorycznej” – podano.
Jak wskazano, zgromadzono ślady dowodowe, które zostały poddane badaniom i analizom. Przepytano prawie 300 świadków, a w przypadku zeznań wzajemnie sobie zaprzeczających, doprowadzano do konfrontacji osób przesłuchiwanych.
„W zaistniałej sytuacji dowodowej Prokurator uznał, że pomimo wykonania wielu czynności dowodowych, nie jest możliwe ustalenie niebudzącego wątpliwości stanu faktycznego i ustalenie jednej, niepodważalnej wersji zdarzenia” – czytamy w komunikacie prok. Mariusza Marciniaka.
Jak dodano, decyzja o umorzeniu śledztwa nie jest decyzją ostateczną w toku postępowania. Gdy w sprawie pojawią się nowe dowody, będą one poddane weryfikacji.
Śmierć Jolanty Brzeskiej: kim była kobieta?
Jolanta Brzeska była polską działaczką społeczną, która stała się symbolem walki z nieuczciwą reprywatyzacją i wyzyskiem lokatorów w Warszawie. Była współzałożycielką Warszawskiego Stowarzyszenia Lokatorów, które wspierało mieszkańców kamienic przejmowanych przez prywatnych właścicieli. Brzeska aktywnie działała na rzecz obrony praw lokatorów, narażając się na konflikty z osobami związanymi z procesem reprywatyzacji. Zasłynęła jako nieugięta i odważna.
W marcu 2011 roku jej zwęglone ciało znaleziono w Lesie Kabackim, co wywołało szok i oburzenie w społeczeństwie. Początkowo sprawa jej śmierci została potraktowana jako samobójstwo, jednak później pojawiły się podejrzenia, że mogła paść ofiarą morderstwa związanego z jej działalnością.
Sprawę wstępnie umorzono w 2013 roku, a trzy lata później, z dużym medialnym hukiem, otwarto ponownie – już za kadencji Zbigniewa Ziobry. Tyle tylko, że z rzeczonego huku niewiele wynikło. Pod koniec października Prokuratura, wobec braku nowych śladów w sprawie, zdecydowała o ponownym jej zamknięciu.
Śmierć Jolanty Brzeskiej: wersje śledcze
Materiał dowodowy w postaci zeznań świadków, opinii biegłych różnych specjalności, zgromadzonych dokumentów oraz zapisów monitoringu kamer przemysłowych, nie pozwala na ustalenie w sposób niebudzący wątpliwości, z jakiego powodu doszło do podpalenia i zgonu Jolanty Brzeskiej. Dowody zebrane w każdym z wątków są jedynie poszlakami, które nie pozwalają rozstrzygnąć w sposób niebudzący wątpliwości, czy doszło do zabójstwa, samobójstwa, czy nieszczęśliwego wypadku.
Ustalenia świadczące o aktywnej działalności pokrzywdzonej w Warszawskim Stowarzyszeniu Lokatorów, nie dają podstaw do przyjęcia, że z tego powodu Jolanta Brzeska padła ofiarą zabójstwa, np. wskutek konfliktu z osobami zajmującymi się reprywatyzacją lokali na terenie Warszawy.
W toku postępowania badano również kwestię pozbawienia życia Jolanty Brzeskiej z powodu konfliktu na innym tle niż działalność antyprywatyzacyjna, na przykład z przyczyn rabunkowych lub jako przypadkowej ofiary sprawcy o innych, nieustalonych motywach. Nie uzyskano jednak żadnych dowodów wskazujących na potwierdzenie tej tezy.
Skompletowany materiał dowodowy nie jest również wystarczający do przyjęcia, że do śmierci Jolanty Brzeskiej doszło wskutek nieszczęśliwego wypadku, w tym zakresie nie uzyskano żadnych wiarygodnych przesłanek.
Brak dowodów
Nie ma również jednoznacznych dowodów na to, że pokrzywdzona targnęła się na swoje życie. Osoby z najbliższego otoczenia Jolanty Brzeskiej przedstawili ją jako osobę spokojną, zrównoważoną, zdecydowanie dążącą do obranego celu, którym były działania nakierowane na walkę z nielegalną i nieuczciwą warszawską reprywatyzacją. Brak jest przesłanek, aby twierdzić, że pokrzywdzona wycofała się z tej walki lub zwątpiła w sens i w skuteczność swojego postępowania.
Wątpliwości co do samobójstwa Jolanty Brzeskiej wynikają również z opinii biegłych. Wynika z niej, że do inicjacji pożaru doszło, kiedy pokrzywdzona znajdowała się w pozycji leżącej, a do spalenia użyto kilku litrów łatwopalnej substancji (nafty). Podkreślić należy, że na miejscu zdarzenia nie ujawniono pojemnika, w którym znajdowała się nafta. Także nie ujawniono źródła inicjacji ognia (zapalniczka, zapałki, itp.). To również poddaje pod wątpliwość tezę o możliwości samodzielnego oblania się naftą i podpalenia się przez pokrzywdzoną.
Fakty z życiorysu:
Urodziła się w warszawskiej rodzinie Franciszka i Jadwigi z Urbańskich Krulikowskich. W 1962 ukończyła Liceum Ogólnokształcące im. Antoniego Dobiszewskiego, naukę kontynuowała po zamążpójściu i ukończyła zdając maturę w 1970. W grudniu 1967 poślubiła Kazimierza Brzeskiego (ur. 10 stycznia 1941 w Drobinie, zm. 14 grudnia 2007 w Warszawie). Pracowała w firmach wydawniczych, a ostatnim miejscem jej pracy był Instytut Techniki Cieplnej Politechniki Warszawskiej. Od 2002 Jolanta Brzeska uczestniczyła w zajęciach Uniwersytetu Trzeciego Wieku.
Zapewne Jolanta Brzeska nigdy nie stałaby się osobą publiczną zaangażowaną społecznie, gdyby kamienica w której zamieszkiwała od 5 maja 1951 nie została oddana 26 kwietnia 2006 spadkobiercom przedwojennych właścicieli.W 1962 rodzina Krulikowskich przeprowadziła się do innego lokalu w tej samej kamienicy. W maju 2006 pełnomocnik spadkobierców jednostronnie rozwiązał umowę najmu kwaterunkowego i po raz pierwszy podniósł czynsz. Małżonkowie Brzescy wraz z innymi rodzinami w podobnej sytuacji powołali Warszawskie Stowarzyszenie Lokatorów.
Stowarzyszenie
W 2007 stowarzyszenie zostało oficjalnie zarejestrowane i odtąd skupia osoby zamieszkujące w budynkach zwróconych potomkom dawnych właścicieli, które są zagrożone eksmisją. Jolanta Brzeska kilkukrotnie otrzymywała podwyżkę czynszu, który przekraczał jej emeryturę. Za niepłacenie czynszu w pełnej wysokości otrzymała nakaz eksmisji, pełnomocnik właścicieli kilkukrotnie próbował zająć jej mieszkanie, a proponowane przez niego sposoby ugody nigdy nie doczekały się realizacji.
Jolanta Brzeska uczestniczyła w protestach związanych z realizacją wyroków eksmisyjnych. Udzielała wsparcia moralnego oraz służyła samodzielnie zdobytą wiedzą prawną. Prowadziła też rejestr spraw eksmisyjnych, ich postępu i przebiegu. Często uczestniczyła w obradach warszawskiej Rady Miasta, domagając się przyjęcia i realizacji postulatów związanych z obroną lokatorów.
1 marca 2011 Jolanta Brzeska wyszła z domu i przez bliskich została uznana za zaginioną, córka zgłosiła zaginięcie na komendzie policji. Sześć dni później połączono zgłoszenie zaginięcia ze znalezieniem przez spacerowicza spalonych zwłok kobiecych. Badania genetyczne potwierdziły, że zwęglone ciało należało do Jolanty Brzeskiej.
Pogrzeb Jolanty Brzeskiej odbył się 3 stycznia 2012 na Komunalnym Cmentarzu Południowym.
Tragiczna śmierć Jolanty Brzeskiej: kultura masowa i upamiętnienie
– Jolanta Brzeska stała się ikoną walki o prawa lokatorów i symbolem ruchu lokatorskiego, jej portret jest wykorzystywany przez twórców graffiti, pojawia się też na transparentach podczas różnych demonstracji.
– 25 lutego 2012 w warszawskim Teatrze Dramatycznym miała miejsce premiera sztuki „Kto zabił Alonę Iwanowną?” w reżyserii Michała Kmiecika. Sztuka była inspirowana Zbrodnią i karą Dostojewskiego oraz historią Jolanty Brzeskiej.
– Jolanta Brzeska jest bohaterką piosenki i teledysku „Kto zabił Jolantę Brzeską” nakręconego przez duet Kopyt/Kowalski, który tworzą Szczepan Kopyt i Piotr Kowalski.
– Piosenkę poświęconą Jolancie Brzeskiej pt. „To jest piosenka o różnych rzeczach” napisał Pablopavo.
– W szóstą rocznicę śmierci Jolanty Brzeskiej, 1 marca 2017 w Warszawie został otwarty skwer nazwany jej imieniem, położony u zbiegu ulic Zakrzewskiej i Iwickiej w dzielnicy Mokotów niedaleko ulicy Nabielaka, a na miejscu został także ustawiony kamień pamiątkowy.
– W 2017 dla Teatroteki powstało nagranie spektaklu „Spalenie Joanny” według tekstu Magdaleny Miecznickiej w reżyserii Agaty Baumgart.
– 25 lutego 2021 Sejm przyjął uchwałę upamiętniającą Jolantę Brzeską w 10. rocznicę jej zabójstwa.
– 10 czerwca 2021 otrzymała honorowe obywatelstwo Warszaw].
– Film „Lokatorka” z 2021 w reżyserii Michała Otłowskiego opowiada o aferze reprywatyzacyjnej i zabójstwie Brzeskiej. W rolę inspirowanej Brzeską postaci Janiny Markowskiej wcieliła się Sławomira Łozińska.
– Serial kryminalny „Informacja zwrotna” z 2023. W filmie osoba Jolanty Brzeskiej jest inspiracją dla przywoływanej w nim postaci zamordowanej Małgorzaty Kalskiej.
Źródło: pap.pl, Interia.pl, osiedlezaciszewaw.pl, tvpinfo.pl
Na zdjęciu: Graffiti upamiętniające Jolantę Brzeską na budynku przy ul. Wilczej 19 w Warszawie.