Prawo łaski: w ostatnich dniach słyszymy o nim niemal ze wszystkich serwisów informacyjnych. Kontrowersje związane z prawem łaski znów stały się głośne za sprawą sporu o skuteczność ułaskawienia Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika. W przeszłości już wielokrotnie zdarzało się jednak, że ułaskawianie poszczególnych osób przez poprzednich prezydentów wywoływało zainteresowanie opinii publicznej.
Prawo łaski w Polsce jest kompetencją posiadaną jedynie przez prezydenta RP i wynikającą bezpośrednio z Konstytucji. Na czym dokładnie polega prawo łaski i jakie są jego konsekwencje? Kiedy prezydent może z niego skorzystać?
Zgodnie z art. 139 Konstytucji Prezydent RP stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu.
Prezydent RP stosuje prawo łaski w szczególności wobec osób skazanych wyrokiem przez sąd powszechny za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, w zakresie wymierzonej tym wyrokiem kary lub środków karnych.
Możliwe jest zastosowanie prawa łaski bezpośrednio na podstawie art.139 Konstytucji RP. W tym także przed uprawomocnieniem się wyroku w postaci tzw. abolicji indywidualnej, co potwierdza orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego.
Konstytucyjne pojęcie prawa łaski jest pojemniejsze znaczeniowo od pojęcia ułaskawienia odnoszącego się do procedury przewidzianej w Kodeksie postępowania karnego.
Prawo łaski: kiedy i dla kogo?
Akt łaski stosowany jest przede wszystkim, gdy skutki wyroku są nadmiernie dolegliwe, a ich represyjny charakter znacznie przekracza poziom zamierzony przez sąd, gdy wymagają tego względy humanitaryzmu i sprawiedliwości, a nie można uczynić im zadość w drodze postępowania sądowego oraz gdy występują wyjątkowe, nieznane dotąd wydarzenia.
Akt łaski – jako konstytucyjnie określona kompetencja Głowy Państwa – nie podlega kontroli. Prawo do stosowania łaski jest konstytucyjnym uprawnieniem osobistym Prezydenta, wykonywanym bezpośrednio przez Głowę Państwa. Decyzję w przedmiocie stosowania prawa łaski – ułaskawieniu lub odmowie zastosowania tego prawa – Prezydent podejmuje samodzielnie.
Art. 144 ust. 2 Konstytucji umieszcza stosowanie prawa łaski w katalogu prerogatyw Głowy Państwa, zwalniając ten akt z konieczności udzielenia kontrasygnaty przez Prezesa Rady Ministrów. Akt łaski, jako prerogatywa prezydencka, nie podlega kontroli.
Postępowanie ułaskawieniowe po uprawomocnieniu się wyroku na podstawie Kodeksu postępowania karnego
Prezydent RP podejmuje decyzję w przedmiocie zastosowania (lub niezastosowania) ułaskawienia po zapoznaniu się ze wszystkimi dokumentami dotyczącymi osoby skazanej (m.in.: aktami sądowymi, a w szczególności treścią wyroku, jego uzasadnieniem, wywiadami środowiskowymi, opiniami administracji z zakładów karnych, opiniami sądów, wnioskiem Prokuratora Generalnego).
Prośby o ułaskawienie przekazuje się na podstawie art. 565 § 2 K.p.k. Prokuratorowi Generalnemu celem nadania im biegu w trybie art. 561 K.p.k. (tzw. „tryb pierwszy”) albo w trybie art. 567 § 2 K.p.k. (tzw. „tryb drugi – prezydencki, z urzędu”).
Prawo łaski: dwa tryby
Tryb pierwszy polega na przekazaniu prośby o ułaskawienie do Prokuratora Generalnego, który następnie przesyła ją do sądu, który wydał w danej sprawie wyrok. Jeżeli w danej sprawie orzekał tylko sąd pierwszej instancji i wyda on opinię pozytywną, to przesyła Prokuratorowi Generalnemu akta sprawy wraz ze swoją opinią, a w razie negatywnej opinii pozostawia prośbę bez dalszego biegu.
Tryb drugi polega również na przekazaniu prośby skazanego o ułaskawienie do sądu jak w trybie pierwszym z tym, że negatywne zaopiniowanie prośby przez sąd nie powoduje pozostawienia prośby bez biegu. Nadanie biegu prośbie w „trybie drugim” ma miejsce wówczas, gdy z treści prośby wynika uzasadnione przypuszczenie, że skazany może zasługiwać na łaskę z następujących powodów, np.:
– odbycia znacznej części kary pozbawienia wolności,
– bardzo trudnej sytuacji rodzinnej, materialnej lub zdrowotnej,
– nienagannej opinii środowiskowej, czy zakładu karnego,
– znacznego upływu czasu od popełnienia przestępstwa,
– wielokrotnego pozostawiania przez sądy prośby bez dalszego biegu i tym samym uniemożliwienie Prezydentowi RP rozpatrzenia danej sprawy,
– naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem.
Nadanie prośbie skazanego biegu w „trybie drugim” nie przesądza jednak o decyzji Prezydenta RP dotyczącej ułaskawienia. Prezydent – po analizie wszystkich przedstawionych dokumentów – podejmuje merytoryczną decyzję w sprawie ułaskawienia, pozytywną bądź negatywną.
To były głośne przypadki
Kontrowersje związane z prawem łaski znów stały się głośne za sprawą sporu o skuteczność ułaskawienia Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika. W przeszłości już wielokrotnie zdarzało się jednak, że ułaskawianie poszczególnych osób przez poprzednich prezydentów wywoływało zainteresowanie opinii publicznej.
Do najgłośniejszych spraw należą między innymi: ułaskawienie Andrzeja Z. ps. “Słowik” przez Lecha Wałęsę, ułaskawienie byłego wiceministra sprawa wewnętrznych Zbigniewa Sobotki przez Aleksandra Kwaśniewskiego, czy ułaskawienie braci Winków skazanych za lincz we Włodawie, którego dokonał Lech Kaczyński.
Ułaskawieni zostali też: Sławomir Sikora oraz Artur Bryliński. Ich historia stała się kanwą filmu Krzysztofa Krauzego “Dług”. Pierwszemu z nich wolność zwrócił Aleksander Kwaśniewski, a drugiemu Bronisław Komorowski. Z kolei Andrzej Duda uwolnił od kary aktywistę miejskiego Jana Śpiewaka.
Niektóre osoby były ułaskawiane więcej niż jeden raz. Przykładem jest dziennikarz Jerzy Jachowicz, dwukrotnie skazany za zniesławienie. Za pierwszym razem ułaskawił go Bronisław Komorowski, a za drugim Andrzej Duda.
Źródło: prezydent.pl, se.pl
Fot. pixabay.com